Odkryj tajemnicę edukacji rówieśniczej (z ang. peer-to-peer learning) – metody polegającej na wymianie wiedzy i umiejętności między uczniami w podobnym wieku. Ten naturalny sposób uczenia się od rówieśników ma swoje liczne zalety i współczesne zastosowania. Jest również nieodłącznym elementem naszych korepetycji grupowych i istotną częścią naszego podejścia do rozwijania wiedzy i umiejętności. Przyjrzyjmy się bliżej tej fascynującej metodzie uczenia się.

Edukacja rówieśnicza i jej początki

Ślady edukacji rówieśniczej znajdziemy już w starożytnej Grecji. Sam Sokrates, w swojej filozofii i praktyce tak znaczący akcent kładł na wartość dialogu między ludźmi, że prowadził swoje lekcje na placu targowym. W tych niesformalizowanych okolicznościach spotykał się z młodymi ludźmi, zachęcał ich do zadawania pytań i wyrażania swoich opinii. W ten sposób otrzymywali oni sposobność do wymiany wiedzy i spostrzeżeń, a także rozwijania swoich umiejętności argumentacyjnych.

Podobna odmiana nauczania rówieśniczego odbywała się na salonach. Młodzi ludzie z zamożnych rodzin spotykali się w prywatnych domach lub ogrodach na tzw. symposion, aby rozmawiać o filozofii, literaturze czy matematyce. W trakcie spotkań uczestnicy dzielili się swoimi przemyśleniami i dyskutowali na frapujące ich tematy.

Z czasem ta forma nauczania sformalizowała się w licznych ateńskich prywatnych szkołach, w których nauczanie prowadzono w niewielkich grupach. Również tam uczniowie dyskutowali ze sobą i prowadzili dysputy na temat omawianych zagadnień.

Mimowolna edukacja rówieśnicza

U podstaw świadomej i celowej metody nauczania rówieśniczego, jaką jest peer learning, leży mimowolna edukacja rówieśnicza. Na co dzień przecież dzieci i młodzież samoistnie uczą się od siebie nawzajem, tyle że w sposób często nieświadomy i niezamierzony. Ma to miejsce w szkole i na podwórku. Dziecko przypatrujące się starszym czy bardziej doświadczonym kolegom uczy się od nich, nawet jeśli tamci nie są specjalnie świadomi swojego wpływu. Już samo doświadczanie różnych sytuacji i reakcji innych na te okoliczności otwiera nowe sposoby radzenia sobie z daną sytuacją.

Mimowolna edukacja rówieśnicza dostarcza wielu bodźców i motywacji. Uczniowie naturalnie spotykają się z interesującym ich wyzwaniem czy tematem i dzięki temu są często bardziej skłonni do aktywnego udziału w procesie nauki niż w ramach sformalizowanych metod nauczania.

Podłoże teoretyczne edukacji rówieśniczej

Współczesne podejście do nauczania rówieśniczego swoje źródło bierze w teoriach Piageta i Wygotskiego. Choć w wielu kontekstach ich podejścia postrzegane są jako konkurujące ze sobą, w przypadku nauczania rówieśniczego obydwaj podkreślili pewne, odgrywające istotną rolę w nauczaniu rówieśniczym, czynniki.

Teoria Wygotskiego kładzie nacisk na społeczne i kulturowe warunkowanie uczenia się od innych. Według tej teorii warunkiem zaistnienia procesu uczenia jest bycie wspieranym przez kogoś o większych umiejętnościach, do podejmowania zadań ze strefy najbliższego rozwoju (termin ten ukuł sam Wygotsky), w której to leżą nowe, możliwe do zdobycia przy pomocy danej osoby zdolności.

Z kolei teoria Piageta skupiała się na rozwoju poznawczym człowieka i akcentowała przejście od jednych struktur poznawczych do kolejnych – od podważenia dotychczasowych struktur poznawczych do ustalenia nowej równowagi opartej o przyjęcie nowych struktur. Proces ten może być wspierany poprzez kooperację pomiędzy rówieśnikami, w której doświadczają oni poczucia równości, inaczej niż w relacji z dorosłymi. Dzięki temu proces uczenia może zachodzić sprawniej.

Nauczanie rówieśnicze w formalnym systemie edukacji

Szczęśliwie, metoda dzielenia się wiedzą i uczenia się od siebie nawzajem przetrwała do naszych czasów. Jednak wraz z upowszechnieniem się formalnego systemu edukacji, metodę peer learning stopniowo wyparły metody nauczania, obecnie uważane za tradycyjne. Część z nich – jak np. wykłady prowadzone przez nauczycieli – pozwalają na większą kontrolę nad procesem nauki i zapewniają dostęp do edukacji większej ilości ludzi. Inne z kolei – jak np. samodzielna praca z podręcznikiem – mogą być elastycznie realizowane dzięki dostępności materiałów do nauki.

Choć niezwykle obiecująca, edukacja rówieśnicza, nie jest tak powszechna, jak inne formy zinstytucjonalizowanego nauczania. Do jej skutecznego wprowadzenia potrzeba zaangażowania wielu środków i oddania części kontroli nad skutecznością procesu nauczania w ręce samych uczniów. W Polsce nie jest to zbyt powszechna praktyka. Jednak nie brakuje światowych przykładów instytucji edukacyjnych, które wprowadzają elementy czy całe programy nauczania rówieśniczego do swojej pracy. Obecne nie tylko w szkołach i na uniwersytetach, ale także na korepetycjach i kursach prywatnych.

Gdzie jeszcze możemy się spotkać z peer-to-peer learning?

Coraz popularniejsze stają się aplikacje i platformy internetowe takie jak Quora czy Discord. Może zapytacie: co wspólnego mają one z wcześniej wymienianymi formami edukacji rówieśniczej. Choć nie jest to typowa, sformalizowana forma nauki to przecież stworzona wirtualna przestrzeń także umożliwia proces uczenia się poprzez wymianę perspektyw i doświadczeń.

Nauka oparta na wymianie wiedzy w ramach danej społeczności jest też coraz popularniejsza w świecie biznesu. Wykorzystuje się ją do szkolenia pracowników oraz do poprawy ich efektywności i zwiększenia zaangażowania. Zastosowanie może mieć tu pojęcie szersze od edukacji rówieśniczej, jakim jest collaborative learning, czyli uczenie się oparte na współpracy. Znika w nim akcent stawiany na rówieśniczy charakter biorących udział w procesie nauki uczestników.

Wszystkie te formy opisywanych sposobów nauki łączy możliwość czerpania z różnych, niekoniecznie mocno uhierarchizowanych, czy formalnych, interakcji. Ostatecznie w opisywanych formach edukacji nie chodzi o żadne ścisłe podziały, a raczej o patrzenie ponad nimi na to, co takiego jest w grupie, co wychodzi poza sumę naszych indywidualnych możliwości.

Nauczanie rówieśnicze jako uzupełnienie innych form nauki

“Przedstawmy dwojgu dzieciom, nieposiadającym potrzebnej wiedzy, jakiś problem intelektualny do rozwiązania. Niech żaden nauczyciel nie służy im pomocą; relacja między nimi ma wynikać ze wspólnego zainteresowania, a nie ma być narzucona. Poprzez czynną dyskusję i wymianę myśli oraz dzielenie się własnymi częściowymi i niepełnymi próbami patrzenia na problem, dojdą one w końcu do rozwiązania, do którego działając oddzielnie, nie doszłyby. Uczenie się to zatem kwestia wspólnych odkryć: co dwie głowy to nie jedna.”

Schaffer, H. R. (2009). Psychologia dziecka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN

Edukacja rówieśnicza sprzyja rozwojowi dziecka poprzez umożliwienie mu zdobycia wiedzy czy umiejętności w obszarach, w których wyczerpały się możliwości nauczyciela. Nie ważne, czy powodem jest brak czasu na przekazanie wiedzy, czy też niemożność wytłumaczenia danego zagadnienia tak, by podopieczny zrozumiał. Dziecko ucząc się w kontekście, który jest dla niego naturalny i bliski może napotykać mniejsze bariery niż te, które pojawić się mogą w kontakcie z dorosłym. Warto zatem próbować i tworzyć takie okoliczności.

Uczeniu się od rówieśników sprzyja kilka kwestii. Młodzi ludzie chętniej przyjmują to, co mówią ich koledzy czy koleżanki, operujący na podobnym poziomie rozwoju poznawczego i emocjonalnego. Co więcej, dzieci są bardziej skore do przedstawiania swoich pomysłów przed rówieśnikami i dyskutują swobodniej, nie obawiając się oceny dorosłego.

Edukacja rówieśnicza może zatem urozmaicać, wzbogacać i usprawniać proces nauki wypełniając luki, których samotna nauka czy nauka pod okiem nauczyciela, nie jest w stanie zapełnić.

Zalety peer-to-peer learning

Poprawa zaangażowania uczniów

Dzięki temu, że uczniowie biorą aktywny udział w procesie nauczania i bardziej się angażują, metoda peer-to-peer learning pomaga im lepiej przyswoić materiał i zwiększa ich motywację do nauki.

Rozwój umiejętności społecznych

Poprzez pracę w grupie i wymianę wiedzy uczniowie rozwijają swoje umiejętności społeczne, takie jak umiejętność słuchania, komunikowania się i współpracy.

Indywidualne tempo nauki

Metoda peer-to-peer learning pozwala uczniom na uczenie się w tempie, które odpowiada im indywidualnie. W ten sposób mogą skupić się na obszarach, które wymagają większej uwagi.

Wzajemna motywacja

Kiedy uczniowie uczą się od siebie nawzajem, wzajemnie się motywują i zachęcają do dalszej nauki. Uczniowie czując się odpowiedzialni za postępy swoich kolegów z grupy, są bardziej skłonni do podjęcia zaangażowanych działań.

Elastyczność

Metoda peer-to-peer learning jest bardzo elastyczna i może być stosowana w różnych sytuacjach i warunkach. Nie tylko w klasie. Może przybierać różne formy, takie jak dyskusje, zadania grupowe, prace domowe i wiele innych.

Pewność siebie

Taka forma nauki może również pomóc w rozwijaniu poczucia własnej wartości i pewności siebie. Dzieci dzieląc się wiedzą i umiejętnościami z rówieśnikami czują większą akceptację ze strony otoczenia.

Edukacja rówieśnicza w praktyce

W przedszkolach i szkołach podstawowych nauczanie rówieśnicze spotkać możemy w formie zabawy. Natomiast na wyższych etapach edukacji, metoda ta przyjmuje często formę korepetycji grupowych. W takich okolicznościach uczestnicy mogą dzielić się swoją wiedzą i doświadczeniami jednocześnie rozwijając swoje umiejętności interpersonalne.

Podczas wspólnej nauki uczeń, który przykładowo zna się na geometrii, może pomóc koledze z trójkątami i kątami. Z kolei ten drugi, który jest dobry w algebrze, może pomóc pierwszemu w równaniach i nierównościach. Uczniowie, omawiając problemy pojawiające się w zadaniach, wymieniają się wskazówkami i strategiami rozwiązywania problemów matematycznych. Dzięki temu uczniowie lepiej rozumieją materiał i nabywają cenne umiejętności zarówno matematyczne, jak i interpersonalne.

Pielęgnowanie procesu nauki od siebie nawzajem

Edukacja rówieśnicza stanowi skuteczne narzędzie wspierające proces nauki w różnych obszarach edukacji. Pozwala ona nie tylko na zdobycie wiedzy, ale także na rozwój umiejętności społecznych oraz wzajemne motywowanie uczniów. Współcześnie nauczanie rówieśnicze staje się coraz bardziej popularne i spotkać je możemy w wielu formach. Mamy nadzieję hojnie czerpać z uroków tego wymiaru edukacji podczas prowadzonych dla Was korepetycji grupowych, wspierając Wasze wzajemne uczenie się podczas zajęć i poza nimi.

Źródła:

Sławińska, Małgorzata. 2015. „Tutoring rówieśniczy w edukacji, czyli jak uczniowie uczą się od siebie wzajemnie i co z tego wynika”. Forum Oświatowe 27/2(54), 41–56. https://www.forumoswiatowe.pl/index.php/czasopismo/article/view/311

Schaffer, H. R. 2009. “Psychologia dziecka”. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN

Velez, J. J.; Cano, J.; Whittington, M. S.; Wolf, K. J. 2011 “Cultivating Change Through Peer Teaching”. Journal of Agricultural Education. Volume 52. Number 1, 40–49